Onbewuste triggers van gedrag verkennen

Je ziet de klok, er is maar beperkt tijd voor het consult en je patiënt heeft veel praktische vragen. Hij wil van jou als expert horen wat hij het beste kan doen om het probleem dat hij heeft beschreven op te lossen. De motivatie van de patiënt om zijn eetpatroon te veranderen lijkt hoog. Je geeft de patiënt gerichte adviezen waarmee hij zijn kennis en vaardigheden kan vergroten. Bij het volgende consult heeft hij echter weinig van je adviezen opgevolgd. Was de motivatie dan toch niet zo hoog?
 

Ons gedrag wordt vooral onbewust gestuurd

Dat hoeft niet zo te zijn. Goed om te weten dat een overgroot deel van ons gedrag niet te verklaren is door motivatie. Onze gedragingen worden voornamelijk onbewust gestuurd op basis van onder andere prikkels van buitenaf, gewoontes en emoties. Voor gedragsverandering is het daarom belangrijk om deze onbewuste factoren eerst goed te verkennen en de begeleiding daarop te laten aansluiten.

Het probleem wat een patiënt ervaart en aan jou vertelt is vaak meer een symptoom dan de kern van het probleem, welke zich dus voornamelijk in het onbewuste afspeelt. Voordat je oplossingen gaat ontlokken bij je patiënt of zelfs gaat aandragen, is het daarom belangrijk om eerst meer aandacht te hebben voor wat er onbewust speelt, waardoor een patiënt doet wat hij doet. Wat maakt dat de patiënt bepaald gedrag vertoont? Zo beperk je de kans dat je met je adviezen de plank misslaat, dat bij een volgend consult blijkt dat je patiënt weinig met je adviezen heeft gedaan of dat de motivatie daalt.
 

Onbewuste factoren bewust ervaren

Waardoor je patiënt doet wat hij doet kun je samen onderzoeken. De patiënt krijgt inzicht in wat zijn gedrag stuurt als hij bewust ervaart wat hij beleeft rond een bepaald gedrag. Daarvoor laat je de patiënt bij die bepaalde situatie precies op te schrijven wat er gebeurt en wat hij voelt.

Voordat je dit met een patiënt gaat doen adviseer ik je om dit ook zelf te gaan ervaren. Jij vindt het wellicht makkelijk om meer fruit te eten of voldoende te bewegen, voor een ander is dat niet zo. Je kunt je patiënten beter begrijpen als je zelf bewust ervaren hebt hoe moeilijk het is om iets te veranderen. In mijn lessen over gedragsverandering geef ik daarvoor regelmatig de volgende opdracht.

Bedenk een specifieke situatie waarin je gedrag vertoont wat je wil veranderen, maar wat je steeds toch niet doet. Belangrijk is dat je gedrag kiest dat je zelf moeilijk vindt om te veranderen. Dat helpt je om drempels beter te ervaren en om meer begrip te krijgen van wat je vraagt van je patiënten. Daarnaast is het belangrijk om de situatie zo specifiek mogelijk te maken. Voor deze oefening hoeft het gedrag niet direct met leefstijl te maken te hebben. Het kan bijvoorbeeld ook zijn om direct na het eten de afwas doen.

De volgende keer dat je in die situatie bent, ga je deze bewust ervaren. Je schrijft op:

• Wat de situatie is.
• Welke emoties je voelt en welke gedachten je hebt.
• Wat je voelt, welke attitudes en gedachten je hebt als je overweegt om het gewenste gedrag uit te voeren.
• Wat je voelt, welke attitudes en gedachten je hebt als je overweegt om het gewenste gedrag niet uit te voeren.
• Wat je voelt, welke attitudes en gedachten je hebt als je het gewenste gedrag tot slot wel of niet uitvoert.

Belangrijk hierbij is een open onderzoekende houding te hebben waarbij je niet oordeelt. Ook als je een patiënt deze opdracht meegeeft is dit extra belangrijk in je begeleiding.

Samen met je patiënt besprek je vervolgens wat die heeft ervaren en opgeschreven. Welke gevoelens, attitudes en gedachten maakten dat het gewenste gedrag werd uitgevoerd of juist niet? Maak vervolgens een plan voor interventies waarmee positieve overtuigingen vergroot en nieuwe gedachten over de situatie en het gedrag creëert, zodat het gewenste gedrag vaker wordt  uitgevoerd.  

Met deze aanpak heb je niet gelijk de praktische adviezen voor het probleem waar je patiënt om vraagt. Wel geeft dit meer kans op de gewenste situatie voor de patiënt voor een langer termijn. Hier kun je open uitleg over geven aan je patiënt. Ook hierbij helpt het om je patiënt dit te laten ervaren. Dat kun je doen door al even door te vragen op een situatie bij een probleem dat je patiënt benoemt. Grote kans dat dat je patiënt al inzichten geeft in de problemen onder zijn probleem en hij minder naar directe adviezen zal vragen.

Een goede aansluiting bij de werkelijke situatie van je patiënten is heel belangrijk. Wil je hier meer over weten? In de blog passende voorlichting voor preventie, beschreef ik het belang van kennis over je doelgroep bij groepsvoorlichting. Bij het doen van de oefening in deze blog zal je wellicht ervaren dat elk gedrag voor- en nadelen heeft. In de blog Ambivalentie verkennen, heb ik beschreven hoe je de beslissingsbalans in kan zetten om hier verder inzicht in te krijgen.

Isabelle Groenstege - voedingsdeskundige

Isabelle is voedingsmiddelentechnoloog BSc en voedingsdeskundige MSc en werkt voornamelijk met groepen. Zij ontwikkelt educatiematerialen en verzorgt workshops en lessen in voeding en leefstijl vanuit haar bedrijf My FoodStyle. Haar kennis en ervaringen in de groepsvoorlichting deelt zij via praktijkvoorbeelden en tips met voedingsdeskundigen en diëtisten.