Acceptance en Commitment

De gemene deler onder de cliënten in mijn diëtistenpraktijk is dat ze, als ze bij mij aankloppen, strijd aan het leveren zijn. Een strijd met hun eigen lijf: ze hebben van jongs af aan geleerd dat hun lijf iets is om te veranderen, om niet tevreden mee te zijn. Van de huisarts, van hun eeuwig lijnende moeder en van de kinderen uit hun klas.

De strijd wordt fanatiek aangegaan: het ene dieet na het andere wordt gevolgd, waarna men steeds weer opnieuw aankomt en gedesillusioneerd raakt. Uit een enquête bleek bijvoorbeeld dat vrouwen van 45 gemiddeld genomen 61 diëten hebben gevolgd in hun leven (bron). Dat zegt iets over hoe slecht ze werken maar natuurlijk ook iets over die eeuwig durende strijd. En wat doe je dan als ‘anti-dieet diëtist’? Het kan verleidelijk zijn om te gaan redeneren in termen van wat niet werkt, door aan te geven dat diëten op de langere termijn in 95% van de gevallen mislukken volgens onderzoek (bron). Maar we willen als hulpverleners mensen natuurlijk juist iets bieden dat wel werkt.

Mijn methoden heb ik gevonden in ‘Intuïtief eten’ en ‘Acceptance en Commitment theorie (ACT)’. De eerste is een methode die vooral gaat over hoe anders om te gaan met eten dan mensen nu over het algemeen doen en is zeker iets om ook in een blog eens aandacht aan te besteden. Nu wil ik het echter graag hebben over ACT, omdat dit heel veel handvatten kan bieden als het gaat over al die factoren die onze gezondheid beïnvloeden, zoals stress, zelfzorg, slaap, enzovoort.

ACT ziet mensen als het ware als probleemoplossende wezens. En vaak werkt dit probleem oplossen heel goed, vooral als het gaat om praktische problemen. Als het regent dan kun je het probleem van ‘nat worden’ bijvoorbeeld goed oplossen door droge kleren aan te trekken, of voorkomen door een paraplu te gebruiken. Maar er zijn ook veel problemen die zich niet laten oplossen door middel van rationele denkprocessen. En er zijn problemen die eigenlijk geen daadwerkelijk probleem zijn, maar een probleem zijn geworden door externe processen, zoals dieetcultuur en het gevoel te hebben dat je lijf niet goed is zoals het is. Dat is waar het lijden bij mensen en de daarop volgende strijd vaak ontstaat. De term 'strijd' wordt binnen ACT dan ook veel gebruikt en het loslaten van deze strijd is een belangrijk onderdeel van deze begeleidingsvorm.

ACT is hiermee een gedragstherapie die cliënten helpt om op een meer flexibele manier om te gaan met de obstakels die ze in hun leven tegenkomen (hier staat de term ‘Acceptance’ voor), zodat zij zich kunnen richten op de dingen die ze écht belangrijk vinden (en dat is waar de term ‘Commitment’ om de hoek komt kijken). ACT bestaat in oorsprong uit zes verschillende processen/vaardigheden:

Acceptatie: Ruimte maken voor vervelende ervaringen. Het idee is dat we allemaal vervelende ervaringen hebben, die zich als een soort onrust vastzetten in je hoofd. We kunnen de neiging hebben om deze onrust te willen laten verdwijnen, of te vermijden, of te controleren. Vaak werkt dit echter averechts: de onrust wordt er helemaal niet minder van, vaak juist meer. Door dieetcultuur ervaren we bijvoorbeeld vaak dat dikkere lijven niet worden geaccepteerd en dat er op een negatieve manier op wordt gereageerd. Betekent dit dat de anderen gelijk hebben en dat we iets aan ons lijf moeten veranderen? Nee. Is dat heel lastig? Jazeker, want dieetcultuur zit ook in onszelf. Het kunnen accepteren dat vervelende ervaringen onderdeel zullen zijn van ons leven, maar dat we er niet naar hoeven te handelen door onszelf en onze omvang te willen veranderen, is een belangrijke stap op weg naar meer vrijheid en flexibiliteit.

Defusie: Afstand nemen van je gedachten. Gedachten kunnen sturend zijn in onrust, en er een groot onderdeel van uitmaken. Vaak sturen ze gedrag aan (‘ik ben niet goed zoals ik ben, ik zou me een stuk beter voelen als ik 10 kilo lichter zou zijn’, ‘ik zou dit niet moeten eten’, ‘misschien moet ik toch een laatste keer proberen om die kilo’s kwijt te raken’, etc.), maar vergroot dit gedrag de onrust juist weer (‘het is mijn schuld dat mijn dieet mislukt is, ik moet morgen weer opnieuw beginnen’). Dit houdt een dieetmentaliteit in stand, waarvan mensen vaak zelf ook al hebben gemerkt dat het ze niet helpt, maar waarvan het moeilijk is om afstand te nemen.

Het zelf: Flexibel omgaan met je zelf(beeld). Een flexibel zelf kan meer keuzes maken vanuit wat je daadwerkelijk wilt, dan wat de onrust dicteert als dat moet. Daarvoor is wat afstand van die onrust kunnen nemen, en jezelf dat gunnen, essentieel. Maar veel mensen met een hekel aan hun lijf ‘bevinden zich’ voornamelijk in hun hoofd. Hun lijf ‘bungelt er wat bij’ hoorde ik laatst iemand treffend zeggen. ACT nodigt je uit om op een andere manier naar je lijf te kijken. Ook hoort hierbij dat je afstand kunt nemen van jezelf en wat objectiever kijkt naar de zaken waar je ontevreden bent. En jezelf meer kunt zien als bestaand uit verschillende onderdelen, waar je ook positief of neutraal over kunt zijn.

Hier en nu: Aandacht voor het hier en nu. Mensen zijn (vanuit hun onrust) piekeraars, over zowel het verleden als de toekomst. We besteden vaak heel veel tijd aan wat er eerder misging, en wat er in de toekomst allemaal moet gebeuren om een ‘beter leven te leiden’. Met bijvoorbeeld gedachten als ‘ik snap niet dat ik dat allemaal achter elkaar heb opgegeten!’, en ‘als ik naar dat feestje ga dan mag ik alleen of taart eten, of borrelhapjes, maar zeker niet allebei!’ Binnen ACT gaan we aan de slag met het meer in het hier en nu kunnen leven en keuzes maken die voor nu belangrijk zijn.

Waarden: Stilstaan bij wat je echt belangrijk vindt. Door vast te blijven zitten in hun onrust, perfectionisme en wat er allemaal ‘moet’, zijn onze cliënten vaak weinig bezig met wat ze echt belangrijk vinden: zelfzorg op een vriendelijke manier, grenzen aangeven, meer ruimte in de wereld innemen. Maar ook hobby’s, relaties (met zichzelf), kinderen, alles wat maar belangrijk voor iemand kan zijn. Hier wordt binnen de begeleiding dus ruimte voor gemaakt, waarbij mensen deze waarden voor zichzelf gaan bepalen.

Toegewijd handelen: Investeren in je waarden. In plaats van in de vicieuze cirkel van onrust blijven, wordt er ruimte gecreëerd om te mogen kiezen voor gedrag waarin je waarden juist naar voren komen. Een concreet voorbeeld: iemand die als waarde heeft om haar lijf meer te accepteren bedenkt vriendelijke manieren om dit te doen, bijvoorbeeld door voor de spiegel te staan en vriendelijke observaties te doen met betrekking tot haar lijf (‘je hebt een prettige uitstraling’ en ‘je stevige benen brengen je waar je naartoe moet’).

ACT richt zich dus op acceptatie: mensen gaan niet aan de slag met het verminderen van hun onrustgestuurde gedrag. Zij leren accepteren dat onrust er altijd bij hoort, maar meer te verdragen is dan zij altijd hebben aangenomen. Hierdoor komt er meer ruimte voor het toegewijde handelen, mensen ervaren meer keuzevrijheid op een gegeven moment. In mijn praktijk ervaar ik dit ook echt zo: puur door mensen te vragen op te merken waar hun gedrag vandaan komt (vanuit onrust, of vanuit waarden?) gaan mensen bij zichzelf opmerken dat hun waarden een grotere rol gaan spelen, en dat zij bijvoorbeeld minder kritisch worden ten opzichte van zichzelf en hun lijf. Ik vind ACT dan ook van een grote toegevoegde waarde binnen de diëtistische praktijk en een mooie manier om een verbinding te maken met het psychologische aspect dat de diëtetiek mijns inziens altijd in zich heeft.

Wil je meer lezen over ACT? Gelukkig zijn er momenteel meerdere boeken op de markt die je verder kunnen helpen, zoals bijvoorbeeld ACT in de praktijk, Uit je hoofd, in het leven en Time to ACT! Ik beschrijf in mijn boek ‘Bite me’ ook de achterliggende gedachten en laat zien hoe je de principes in een matrix praktisch kunt toepassen.

Femke Buwalda – diëtist

Dr. Femke Buwalda werkt sinds 20 jaar als psycholoog (Rijksuniversiteit Groningen) en is sinds 7 jaar ook gewichtsneutraal diëtist. Zij schreef het boek Bite me – met intuïtief eten en zelfacceptatie naar een gezond leven (Boom Amsterdam), over hoe de dieetcultuur achter je te laten. Femke heeft een eigen praktijk waarin zij mensen helpt meer rust en acceptatie omtrent eten en hun lijf te ervaren. Femkes motto: elk lijf is een goed lijf.