“Een olietanker van richting veranderen kost tijd”

Hoogleraar sociale geneeskunde Willem van Mechelen over ‘regie over eigen gezondheid’

 “Een ongezonde leefstijl is verantwoordelijk voor een heleboel ziekte en ongezondheid. Omdat het gaat om leefstijl is dat in principe vermijdbare ellende. Daarom lijkt de oplossing eenvoudig. Je zegt tegen iemand: verander je leefstijl, en je bent klaar.” Aan het woord is Willem van Mechelen, hoogleraar sociale geneeskunde met als specialisme bedrijfs- en sportgeneeskunde, werkzaam bij Amsterdam UMC, locatie VUmc.
 
“Het probleem is onder meer dat er grote sociaaleconomische gezondheidsverschillen zijn”, vervolgt hij zijn betoog. “Hoe hoger je sociaaleconomische status, hoe minder vaak een ongezonde leefstijl voorkomt. Dat betekent dat de omgeving waarin iemand bivakkeert, want die hangt nauw samen met sociaaleconomische status, een enorme invloed heeft op dat gezondheidsgedrag.”
 
“Omgeving is breed op te vatten”, aldus de geboren en getogen Amsterdammer. “Dat is de fysieke omgeving: je woning bijvoorbeeld. En dan heb je nog de sociaaleconomische omgeving: Hoeveel geld heb je te besteden? Hoe denken mensen in je omgeving over bepaalde dingen? En hoe is het gedrag van de mensen in je omgeving?”
 
“Dat maakt de beïnvloedingsmogelijkheden rond regie over je eigen gezondheid zo lastig. Iemand in de sociaal lagere echelons van onze maatschappij kan zelf niet zoveel invloed uitoefenen. Hoeveel regie op ongezonde leefstijl kun je nu hebben als je in de schuldsanering zit? Een aanzienlijke groep Nederlanders zit op of onder de sociale inkomensgrens. Die hebben naar mijn mening nauwelijks regiemogelijkheden. En zij zijn juist het ongezondst en hebben een gezonde omgeving dus het hardste nodig.”
 

Schoolpleinmanagement

Volgens Van Mechelen kun je de omgeving stap voor stap verbeteren met eenvoudige maatregelen en zo bijdragen aan een betere leefstijl. “Staatssecretaris Blokhuis van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is watertappunten op schoolpleinen aan het plaatsen. Dat vind ik heel verstandig. Zulke contextuele maatregelen werken preventief. Schoolpleinmanagement werkt ook preventief. Je richt een schoolplein zo in dat het spel en beweging stimuleert. Als je de kinderen dan in groepen het plein op laat, waardoor ze meer ruimte hebben, en je geeft er nog wat materiaal en leiding bij, dan gaan ze vanzelf meer bewegen.”
 
“Ik ben voor het creëren van een omgeving die iedereen dezelfde gezondheidskansen biedt, ongeacht zijn sociale achtergrond. Wat ik al noemde zijn vrij eenvoudige maatregelen die niet veel weerstand oproepen. Maar er moeten wellicht ook keuzes worden gemaakt die veel meer politieke moed vragen. Dan gaat het om maatregelen om mensen de auto uit te krijgen, suikertaks en dat soort dingen. Maak sigaretten maar vier keer zo duur. Dat zijn vervelende maatregelen voor de burger, maar betere voor de volksgezondheid.”
 
“We hoeven evenwel niet alleen naar de politiek te kijken, want overal waar mensen bij elkaar zitten, kun je invloed uitoefenen. Op scholen en in bedrijven bijvoorbeeld. Het is ook geen raketgeleerdheid. Zet een kistje met fruit neer voor je medewerkers en ze eten het”, aldus Van Mechelen.
 

Gezamenlijk invloed uitoefenen

Voor paramedici ziet de hoogleraar sociale geneeskunde ook een rol: “Paramedici komen meestal pas in beeld als iemand al ziek is, maar ze kunnen wel een-op-een invloed uitoefenen. Verder denk ik dat die paramedicus vooral in zijn of haar omgeving moet interacteren, bijvoorbeeld met plaatselijke bestuursorganen in gesprek gaan. Het liefst als groep, want alleen is maar alleen. Je moet gezamenlijk proberen invloed uit te oefenen. Wat dat betreft roep ik toch ook iedereen op om een beetje politiek activistisch te worden.”
 
“Mensen moeten ook een gevoel van urgentie krijgen, want de tijd is op. En als we niets doen wordt het alleen maar erger. Het ingewikkelde is dat het gaat om leefstijlgerelateerde aandoeningen. Dus als ik nu ongezond leef, heb ik daar pas over 20 of 30 jaar last van. Als ik nu geld moet investeren in preventieve gezondheidszorg, heb ik daar veel later pas profijt van in de vorm van minder ziektekosten. In feite proberen we een enorme olietanker van richting te laten veranderen en dat gaat nu eenmaal niet snel.”
 

Feiten

Uit onderzoek blijkt dat wereldwijd lichamelijke inactiviteit, ofwel een gebrek aan beweging, een minstens even grote bedreiging is voor de gezondheid als roken of ernstig overgewicht. De omgeving heeft een grote invloed op de leefstijl van mensen.